"Ғылыми жарияланымдар" компаниясы мамандарының қарамағына Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ университетінің Ғылыми бөлімінің атынан қызметкерлеріне енгізілген қызықты құжат түсті. ТМД елдеріндегі ғылымометрия саласындағы абсолют жетекші ретінде біз қызметкерлердің қызметі туралы бірнеше рет айтқан болатынбыз, ол кәсібилікке емес, өзін көрсету ниетіне негізделген. Бұл құжат жағдайында сараптама газеттер мен саржағал баспасөзден алынған ақпараттың үзінділеріне негізделген сияқты, бірақ ресми көздер мен саланы терең түсіну туралы емес.
ҚР-дағы әртүрлі университеттердің ғылыми бөлімдерінен өз әріптестерінің жарияланымдық қызметіне біліксіз түзетулер енгізіп жатқан қызметкерлердің қызметі оларды жалған ғылыми дереккөздермен дәлелдей отырып, олардың мүмкіндіктерін ақылға сыймайтындай етіп шектейді. Осы құжатты толығырақ қарастырайық және талдайық.
Мазмұны
Ошибка №1: Оpen Access - это плохо
Ошибка №2: Список Билла все еще актуален
Ошибка №3: SJR, а не CiteScore
Ошибка №4: У всех есть системы подачи
Ошибка №5: Конфиденциальность не нужна
Ошибка №6: Международные рецензенты некомпетентны
№ 1 қате: Open Access-тің жете бағаламауы
"Еркін қолжетімділік журналдарының форматы (Open Access Journals) оқырмандардың жарияланған мақалаларға тегін қолжетімділігін қамтамасыз ететін әлемдегі ғылыми басылымдар арасында кең таралған форматтардың бірі болып табылады. Форматтың кең таралуы шамамен 10 жыл бұрын пайда болды. Алайда, автор мақаланың кең аудиторияға қол жетімділігін, яғни автордан қаражат алудың заңды арнасын төлеуді көздейтін бұл формат күмәнді беделі бар басылымдар арасында да танымал болды.»
Біріншіден, Open Access дегеніміз не? Еркін қолжетімділік журналдары (ағылш. Open Access Journals)-қол жеткізу құралдары бойынша да, одан әрі пайдалану бойынша да қандай да бір шектеусіз жаһандық ақпараттық желідегі кез келген пайдаланушы үшін іске асырылатын ғылыми және оқу материалдарына тегін, толық мәтінді қолжетімділікті қамтамасыз ететін басылым форматы.
Еркін қолжетімділікті құру мен насихаттаудың алғашқы бастамасы 2002 ақпан айында Будапешт ашық қол жетімділік конференциясында айтылды және осы уақытқа дейін белсенді дамып келеді. "OA" форматын дамытудағы негізгі кезең "Plan S" деп аталатын ғылымды дамытудың жаһандық стратегиясын қабылдау болып табылады, оны Батыстың жетекші мемлекеттері, әлемге әйгілі университеттер және "Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы" және "Еуропалық Комиссия"сияқты ірі халықаралық ұйымдар қолдайды.
Еркін қолжетімділік форматында бүгінгі таңда жариялау белсенділігінің үздік көрсеткіштерімен әлемдік деңгейдегі басылымдар да, сондай-ақ аз танымал, бірақ сапалы басылымдар да жұмыс істейді. Бүгінгі таңда Scopus-та 6324 ашық қол жетімді журналдарды, сондай-ақ ашық және жабық қол жетімді гибридті модельді журналдарды индекстеу туралы мәліметтері бар. Олардың ішінде: «The Lancet Global Health» (Elsevier), «Forum of Mathematics», «Pi» (Cambridge University Press), «Journal of High Energy Physics» (Springer Nature), «Protein and Cell» (Springer Nature) және тағы басқа.
Біз ғылымның дамуының халықаралық тенденциялары мен баспа ісінің ілгерілеуіне күмән келтіріп, ашық қол жетімді басылымдарға негізсіз белгі қою арқылы біліксіздік пен шамадан тыс өзімшілдіктің шыңы деп санаймыз.
№2 Қате: Биллдің тізімі әлі де өзекті
"Осы саясат шеңберінде Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да индикативтік жоспардың 2.1.1-көрсеткішіне толықтырулар енгізілді, оған сәйкес, ПОҚ мақаланы жариялау үшін журналды таңдаған кезде Джеффри Билл әзірлеген беделі күмәнді журналдарды анықтау бойынша критерийлерді басшылыққа алуы тиіс.»
Ғылыми бөлімнің қателігі неде екенін түсіну үшін біз тарихқа жүгінуіміз керек. 2010-те Джефри Билл жалған басылымдардың бар екендігі туралы шындығын ашып, "жыртқыш" журналдардың тізімін жариялады. Ол 1200-ден астам журналдар мен 1100 баспалардың тізімін ұсынды, оларды "адал емес" қызметке бөлді. Бұл тізім 2017 жылы тоқтап қалды, өйткені оның қатарына адал жариялау қызметін жүргізген көптеген басылымдар кірді. Бірқатар ашық дереккөздердің хабарлауынша, бағалауға мұндай асығыс үлкен экономикалық және беделге нұқсан келтірді, осылайша Джеффри Билл жауапкер болған бірқатар сот процестері мен халықаралық істерді ашуға мәжбүр етті.
Бүгінгі таңда халықаралық дерекқорларда жосықсыз басылымдарды талдаудың анағұрлым жетілдірілген жүйелері бар, мысалы, Radar (Scopus) жүйесі тұрақсыз және жосықсыз әрекеттерді жасайтындарды жоққа шығарады. Мұндай ерекшеліктер жылына 2-5 рет кездеседі.
Осылайша, ғылыми бөлімнің қызметкерлері әлемдегі бірде-бір ел бұдан былай бағдарланбайтын он бір жыл бұрынғы күмәнді (және кейбір жағдайларда заңсыз) тізімнің деректері негізінде журналдарды бағалауды ұсынады.
№3 Қате: CiteScore емес - SJR
"Атап айтқанда, SJR көрсеткіші бойынша бірінші квартильге кіретін еркін қолжетімділік журналдарындағы жарияланымдарды ғана (құжат түрі тек Article және Review) есепке алу. Бұл күмәнді беделі бар басылымдар жалған тәжірибені қолдана отырып, CiteScore (процентиль) көрсеткіші бойынша екінші, тіпті бірінші квартильге кіреді, алайда SJR көрсеткіші бойынша бірінші квартильде жоқ.»
Халықаралық мәліметтер базасы, рейтингтер және беделді ғалымдар қалыптастыратын журналдардың барлық ғылымиметрикалық индекстері (атап айтқанда CiteScore және SJR) бірнеше көрсеткіштерге негізделген: басылым жариялаған мақалалар саны, осы мақалалардың дәйексөздері және уақыт кезеңі. Әрі қарай, есептеу мақсаттарына байланысты олар әртүрлі формулаларда қолданылады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасында атақтар немесе дәрежелер алу үшін журналды таңдау кезінде міндетті болып табылатын басылымның квартиль және процентиль сияқты метрикалар бүгінгі таңда CiteScore көрсеткішінің негізінде Scopus ДБ-да есептелінеді.
Осындай күмәнді талаптармен ғылыми бөлім Қазақстан Республикасы Білім Министрлігінің нормативтік құжаттарына қайшы келіп қана қоймай, өз ұстанымын математикалық тұрғыдан дәлелдей алмайды.Осындай күмәнді талаптармен ғылыми бөлім Қазақстан Республикасы Білім Министрлігінің нормативтік құжаттарына қайшы келіп қана қоймай, өз ұстанымын математикалық тұрғыдан дәлелдей алмайды.
№4 Қате: Барлығында берілуі жүйелері бар
№5 Қате: Құпиялылық қажет емес
№6 Қате: Халықаралық рецензенттер қабілетсіз
"ПОҚ мақаласы жарияланған басылымға егжей-тегжейлі талдау жасауды талап ететін даулы мәселелер туындаған жағдайда, ҒЗҚ және ХБ жөніндегі кафедра меңгерушісінің орынбасары және/немесе ҒЗҚ және ХБ жөніндегі деканның орынбасары мақалаға рецензияларды егжей-тегжейлі зерделеу мақсатында журнал мақаласын онлайн жүктеу жүйесінде автордың жеке кабинетіне логин мен пароль сұратуға құқылы. Себебі сапалы журналдардың негізгі критерийі-мақаланы жариялау үшін алынған сапалы шолулар.»
Әлемнің көптеген елдеріндегі БҒМ басшылары мен өкілдері үшін белсенді түрде ғылыми кеңесші бола отырып, біз барлық халықаралық басылымдардың, тіпті Scopus және Web of Science халықаралық дерекқорларының бірінші квартилінде әлемдік атымен және индекстеуімен де онлайн ұсыну жүйесі жоқ екенін білеміз. Көптеген журналдар материалды қабылдаудың жеңілдетілген нұсқаларын пайдаланады, мысалы, мақаланы сайттағы форма арқылы жіберу, содан кейін поштаға жіберу немесе хат форматында жіберу және авторлардың жеке кабинеттері жоқ.
- Біз бұл талдауды оқыған адамдардың көпшілігі мақаланы бірнеше рет ұқсас немесе балама тәсілдермен ұсынғанына сенімдіміз. Сонымен қатар, журналдардың жалпы санынан тек автоматты берілуі жүйесі барларды таңдауға мүмкіндік беретін сүзгі жоқ.
- Көптеген адамдарға жеке ақпаратқа және құпия мәліметтерге қол жеткізуді қамтамасыз ету талабы даулы болып табылады. Бұл жариялау этикасының барлық нормаларына қайшы ғана емес, сонымен бірге адамның жеке құқықтары мен бостандықтарын өрескел бұзу болып табылады.
- Халықаралық рецензенттердің сараптамасына және жоғары сапалы мәліметтер базасының рецензияланған басылымдарының редакциясының өкілдеріне күмәндану және күмәндану үшін осы құжаттың авторлары өздерінің зияткерлік артықшылықтарына қаншалықты сенімді болуы керек! Шынында да, авторлар көбінесе өз жұмыстарын субъективті түрде бағалайды, әрдайым халықаралық қоғамдастықта зерттеудің өзектілігі немесе қажеттілігі туралы біле бермейді. Тәжірибелі рецензенттің байсалды көзқарасы ғана шынымен керемет ғылыми жұмыс жасауға көмектеседі.
№7 Қате: Пішімдеу - жаман
"Сонымен, жекелеген жарияланымдарды талдау кезінде УНиПА қызметкерлері күмәнді беделі бар журнал рецензенттерінің ескерту ретінде кестені пішімдеу, аббревиатураның толық жазылуы, формула форматын өзгерту қажеттілігін атап өтті.»
Халықаралық басылымдар құрылымдық, дизайн және форматтаудың барлық стандарттарына сәйкес келетін жариялау үшін тек сапалы материалды пайдаланады. Редакция тәртіпке, аймаққа, тілге және өзінің кәсіби өлшемдеріне байланысты кестелердің, формулалардың, мәтіннің әртүрлі форматтарын және дереккөздердің тізімдерін сұратуға құқылы. Мәселен, мысалы, мәтінді өңдеудің ең танымал жүйелерінің бірі-ғылыми басылымдарда жариялау үшін математикалық және техникалық деректерді дайындау үшін қолданылатын LaTeX жүйесі.
Біздің тәжірибемізге сүйене отырып, көптеген ғалымдардың компьютерлік сауаттылығы халықаралық стандарттарға сәйкес материалдарды дұрыс дайындау үшін қажет қосымша білімді қамтымайды, сондықтан олар көбінесе рецензиялаудан кейін жұмыстың кейбір бөліктерін қайта рәсімдеу және пішімдеу қажеттілігіне тап болады.
Демек, редакциялардан немесе рецензенттерден мақала форматын ғылымиметрикалық базалар мен басылымдардың редакциялық саясатының талаптарына сәйкес келетін түрге келтіру туралы өтініш ғылымды дамытуды емес, адалдықтың көрінісі болып табылады. Абсурд.
Әл-Фараби Халықаралық рейтингтерде қала ма?
"Авторлардың өздері (ПОҚ және білім алушылар), сондай-ақ ҒИД және ХС жөніндегі кафедра меңгерушісінің орынбасары мен ҒИД және ХС жөніндегі декандардың орынбасарлары Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да қабылданған саясат екенін есте ұстаған жөн.Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың жарияланымдық белсенділік саласында және осы салада жүзеге асырылып жатқан шаралар университеттің ұлттық және халықаралық ғылыми қоғамдастықта жоғары беделін қолдауға, жүргізілетін зерттеулердің сапасын одан әрі арттыруға және университетті ЖОО-лардың әлемдік рейтингтерінде ілгерілетуге бағытталған.»
Осындай саясатпен бірнеше жылдан кейін Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ қызметкерлері жүзеге асыратын жарияланымдардың саны мен сапасы осындай елеусіз көрсеткіштерге дейін азаяды, сондықтан университеттің халықаралық рейтингтерде болу фактісі үлкен мәселе болады. Сізге, құрметті оқырман, осы құжаттың кәсіби емес екенін ұсынуға көмектесу үшін біз келесі жағдайды ұсынамыз:
Жосықсыз Х деген жабық қол жетімділік журналы жыл бойы дөңгелек дәйексөзді қолдана отырып, SJR индикаторының қажетті деңгейін оңай арттырады, мақалаларды қарау елесін жасайды және кестелер мен формулаларды пішімдеу қажеттілігін көрсетпейді. Сонымен қатар, оның Автоматты беру жүйесі бар, онда нақты адамдардың орнына роботтар жауап береді, ал ресми жариялау жарнасының орнына редакция жедел жариялау үшін "символдық" 500-1000 доллар сұрайды. Айтпақшы, бұл журнал Билл тізімінде жоқ, өйткені журналдың өзі 2-3 жастан аспайды.
Осы құжатқа сәйкес, дәл осындай Жарияланымдар. Әл-Фараби Атындағы ҚазҰУ-да эталон болып саналады.
Біздің аналитика сізді осындай ғылымиметриялық сауатсыздықтан туындауы мүмкін салдарлар туралы аз ойлануға мәжбүр етеді деп үміттенеміз. Біздің компанияның мамандары логикалық олқылықтар мен білімнің жетіспеушілігін жоюға көмектесу үшін көпшілік алдында да, жеке талқылауда да сөйлеуге дайын. Қазақстан Республикасының ғылымын бірге дамытайық!
Естеріңізге сала кетейік, жақында "Как публиковаться в Scopus и Web of Science? Новый цикл вебинаров по наукометрии". деген материал шықты
